AN MAIHA NA NGA SAKIT O PAGIN BALDADO MAHIMO MAGKAADA DAKU NGA EPEKTO HA KINABUHI. Han nagin paralisado an aktibo ngan mahimsog nga hi Ulf, hiya nagsiring: “Nadepres gud ako. Nawara an akon kusog, kaisog, ngan determinasyon . . . sugad hin ‘nahugno’ ako.”

An eksperyensya ni Ulf nagpapahinumdom ha aton nga waray bisan usa ha aton an nakakakontrol han iya kahimsog. Bisan pa hito, may mahihimo kita basi maibanan an posibilidad nga magkasakit. Pero anoman kon magtikaraot an aton kahimsog? Nangangahulogan ba ito nga diri na kita magigin malipayon? Diri gud, sugad han aton mahibabaroan. Kondi tagdon anay naton an pipira nga prinsipyo nga nabulig ha pagkaada maopay nga kahimsog.

MAGIN ‘KONTROLADO HA PAGGAWI.’ (1 Timoteo 3:2, 11) An pirme pagkinaon o pag-ininom hin sobra, klaro nga maraot ha kahimsog—ngan magasto! “Ayaw tampo ha mga parahubug, ha mga parakaon hin unud ha waray kasadangan. Kay an parahubug ngan an hingaon ha waray kasadangan maabut ha pagkakablas.”—Proberbios 23:20, 21.

AYAW PAGHUGAWI AN IMO LAWAS. “Limpyohan naton an aton kalugaringon ha ngatanan nga kahugaw han lawas ngan kasingkasing.” (2 Corinto 7:1) Nahuhugawan an lawas kon an usa nagmamamâ o nagsisigarilyo hin tabako, nag-iininom, o nagdudroga. Pananglitan, an pagsigarilyo “nagriresulta ha pagkasakit, kabaldado, ngan kadaot ha haros tanan nga organo han lawas,” siring han U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

HUNAHUNAA AN IMO LAWAS NGAN KINABUHI SUGAD NGA PRESYOSO NGA REGALO. “Pinaagi ha [Dios] nagkaada kita kinabuhi, nakakakiwa, ngan naeksister.” (Buhat 17:28) Kon nasasabtan naton ito, mapapagios kita nga diri ibutang ha peligro an aton kinabuhi, ha trabaho man, ha pagdrayb, o ha pagpahalibway. An madaliay nga kalipay diri takos han bug-os-kinabuhi nga kabaldado!

KONTROLA AN NEGATIBO NGA MGA EMOSYON. An imo hunahuna may epekto ha imo lawas. Salit likyi an sobra nga kabaraka, diri ginkukontrol nga kasina, kaawa, ngan iba pa nga nakakadaot nga emosyon. “Baya-i an kasina, ngan baya-i an kangalas,” siring  han Salmos 37:8. Aton liwat mababasa: “Ayaw gud kamo kabaraka mahitungod han sunod nga adlaw, kay an kada adlaw may kalugaringon nga mga kabaraka.”—Mateo 6:34.

PAGPOKUS HA POSITIBO NGA PANHUNAHUNA. “An murayaw nga kasingkasing amo an kinabuhi han unud,” siring han Proberbios 14:30. An Biblia nasiring liwat: “An malipayon nga kasingkasing maopay nga tambal.” (Proberbios 17:22) Uyon gud ito ha syensya. Usa nga doktor nga taga-Scotland an nagsiring: “Kon malipayon ka, mas gutiay an posibilidad nga magkasakit ka kay ha mga tawo nga diri malipayon.”

KULTIBARA AN PAGIN MAPAUYON-UYON. Pariho kan Ulf nga gin-unabi kanina, bangin waray kita mahihimo kondi mag-ilob han aton nagpapadayon nga problema. Pero mahimo kita mamiling hin mga paagi basi mailob ito. An iba nadadaog han panluya, nga mas nakakaraot la han sitwasyon. “Kon ikaw maharaptay ha adlaw ha [kakurian]. An imo kusug gutiay,” siring han Proberbios 24:10.

Katapos han panluya nga ira inabat ha tinikangan, an iba bangin nakabiling hin paagi basi makarekober. Nakapahiuyon hira. Nakabiling hira hin paagi basi maatubang ito. Ito an sitwasyon ni Ulf. Nagsiring hiya nga katapos hin damu nga pag-ampo ngan pagpamalandong han positibo nga mensahe han Biblia, iya “nakita an mga posibilidad imbes an mga ulang.” Pariho ha iba nga nakaeksperyensya hin magkuri nga problema, nahibaro liwat hiya hin mapulsanon nga mga leksyon mahitungod ha pagpaid ngan empatiya, nga nag-aghat ha iya nga isumat ha iba an nakakaliaw nga mensahe han Biblia.

Usa pa han nakaeksperyensya hin duro nga pag-antos amo hi Steve. Ha edad nga 15, naaksidente hiya ngan nagin paralisado an iya haros bug-os nga lawas. Han nag-18 anyos hiya, nagamit na niya an iya mga braso. Katapos, nag-eskwela hiya ha kolehiyo diin nahidabi hiya ha droga, alkohol, ngan imoralidad. Nawad-an hiya hin paglaom, pero han nag-aram hiya han Biblia, nagkaada hiya bag-o nga disposisyon ngan nabuligan nga maatohan an iya mga bisyo. “An kapakyasan nga akon inabat ha sulod hin maiha nga panahon nawara na,” siring niya. “Yana may kamurayawan na ako, kalipay, ngan kakontento.”

An ginsiring nira Steve ngan Ulf nagpapahinumdom ha aton han Salmos 19:7, 8: “An balaud ni Jehova hingpit, nga makakaopay han kalag . . . An mga sogo ni Jehova magtul-id nga nakakalipay ha kasingkasing: An kasogoanan ni Jehova uray, nga nakakalamrag han mga mata.”